نوازندگي با تنبك پيچيدگي و تكنيك‌هاي زيادي دارد كه با زير و بم آن صداها و ريتم‌هاي متنوعي ميتوان ايجاد كرد. تنبك يكي از كامل‌ترين ساز ضربي يا كوبه‌اي است. تنبك (ضرب، دمبك، دندونك، تمبك) نقش مهمي در موسيقي ايراني دارد و از نظر تكنيكي با تنبك ‌هاي موجود در آسياي جنوبي و مصر و شام و اروپاي شرقي و آفريقاي شمالي متفاوت است.

قدمت اين ساز به قبل از اسلام برمي‌گردد و در جهاني ساختن اين ساز، مرحوم ناصر فرهنگ، مرحوم اميرناصر افتتاح، استاد محمد اسماعيلي، پزمان حدادي و بهمن رجبي نقش مهمي داشته‌اند. زادگاه تنبك مناطق غربي ايران است و ريشه در زبان كردي دارد.

تنبك از معدود سازهايي است كه براي نواختن آن به هر ده انگشت نياز است و به همين خاطر به دستهايي با عضلات قوي براي نواختن تنبك احتياج داريد. برخلاف ديگر سازها نوازندگان تنبك زبان يادگيري مخصوص به خودشان را دارند و از نت‌هاي مرسوم موسيقي استفاده نمي‌شود.

اجزاي تنبك:

تنبك يك ساز پوستي يا كوبه‌اي است كه در ساخت آن از پوست حيوانات استفاده مي‌شود. از دوقسمت كلي و استوانه‌اي شكل تشكيل شده كه قسمت بالاي آن به قطر تقريبي ۲۵ تا ۳۰ سانتي متر و طول ۴۵ سانتي متر است و استوانه پايين كه باريكتر است و در انتها به دهانه‌ي باز منتي مي‌شود.

براي اركستر معمولا از تنبك بزرگ استفاده مي‌شود و براي تك نوازي از تنبك‌هاي كوچك‌تر استفاده مي‌شود.

اجزاي تنبك عبارتند از:

پوست:

در تنبك تك نوازي نازكتر و در تنبك اركستر ضخيم‌تر است. پوست را با چسب يا سريش به لبه‌ي بيروني دهانه بزرگ مي‌چسبانند.

 دهانه بزرگ(دوره):

كه پوست روي آن كشيده شده و قطر آن در تنبك اركستر از بيرون۳۲ و از داخل۲۷ سانتي‌متر است. دهانه بزرگ بايد دايره كامل باشد تا صدا به طور يكسان در تمام نقاط آن باشد.

 تنه:

قسمت حجيم تنبك كه در تنبك اركستر ۲۸ و در تنبك تك‌نوازي ۱۸ سانتي‌متر است و محدب است و شيارهايي در عرض آن ايجاد مي‌كنند تا تنبك هنگام نواختن نلغزد. گاهي نوازنگان براي ايجاد صداهاي خاص انگشتر يا ناخنشان را روي اين شيارها مي‌كشند.

نفير(گلويي):

كه قسمت باريك و گلومانندي است كه بين تنه و دهانه كوچك انتهاي ساز قرار دارد. طول آن حدود ۲۶ و قطر آن حدود ۱۸ سانتي متر است. از بيرون استوانه‌اي شكل و از داخل مخروطي يا شيپوري شكل است كه دهانه كوچك به قسمت شيپور مانند آن متصل است.

دهانه كوچك(كاليبر):

محل خروج صداي حاصل از ضربه‌هاي دو دست به پوست. قطر آن در تنبك اركستر ۲۲  در تنبك تك‌نوازي ۱۸ سانتي‌متر است.

در كيفيت تنبك وصداي آن جنس و ساختار و ابعاد هركدام از اين اجزا مهم است.امروزه براي ساخت بدن تنبك از چوب استفاده مي‌كنند اما قبلا از سفال يا فلز استفاده مي‌كردند البته هنوز هم تنبك‌هاي زور خانه اي را بااين روش مي‌سازند.

از پوست شتر و گاو و گوساله و ميش و بره براي پوست تنبك استفاده مي‌كنند كه هركدام باتوجه به ضخامت و ويژگي‌هايشان در نواختن تنبك صداي متفاوتي ايجاد مي‌كنند.

نكاتي براي خريد تنبك :

پوست مهمترين عامل در تعيين كيفيت تنبك است. هم مرغوبيت پوست و اينكه سالم و بدون زدگي باشد و هم نحوه كشيدن آن روي ساز باعث كيفيت صداي تنبك مي‌شود. پوست هرچه كهنه‌تر باشد بهتر است. زير يا بم بودن صداي تنبك به نوع پوست بستگي دارد.

رنگ پوست تاثيري در صداي تنبك ندارد اما توصيه مي‌شود تنبك با رنگ پوست تيره تهيه كنيد، ضخامت پوست روي صداي آن تاثير دارد. پوست نازك گوساله يا بز باعث صداي جيغ و حجيم در ساز مي‌شود. پوست كلفت گوساله و شتر براي صداي بم و حجيم و پوست نازك شتر براي صداي تيز تنبك مي‌شود.

براي خريد تنبك دقت كنيد از پوست طبيعي استفاده شده باشه طلق مصنوعي كيفيت و دوام ندارند و همچنين ميزان كشيدگي پوست را پك كنيد به اين صورت كه وقتي آن را فشار مي‌دهيد بيشتر از چند ميلي متر فرو نرود يعني نه خيلي سفت باشد نه شل. گرما دادن بيش از حد به پوست تنبك باعث كشيدگي آن مي‌شود و بعد از مدتي باعث بد صدايي ساز مي‌شود. به پوست گرما ديده نبايد آب زد هرچند بعد از باعث مي‌شود به طور موقت خوش صدا شود اما بعد مدتي پوست خراب مي‌شود.

براي ساخت بدنه تنبك از چوب درخت گردو، توت، افرا، زبان گنجشك استفاده مي‌شود كه بايد دقت كرد در بدنه گره يا زدگي وجود نداشته باشد و يكپارچه و توپر باشد. تنبك‌هايي كه با چوب چندتكه ساخته مي‌شوند هنگام پوست اندازي مجدادا ترك مي‌خورند.

بهتر است از خريد سازهاي خاتم كاري و منبت كاري و داراي نقش و نگارهاي مينياتورخودداري كنيد. نوع چوب در كيفيت ساز تاثير دارد و چوب مرغوبتر گرانتر است اما رنگ چوب و منبت كاري و تزئينات صرفا جنبه تزئيني دارند و باعث افزايش قيمت مي‌شوند.

تنبك‌هاي يك تكه كه از جنس چوب گردوو نارون هستند مرغوب تر و طول عمر بيشتري دارند و داراي صداي باكيفيتي هستند و براي نواختن حرفه اي بهتر هستند اما تنبك‌هاي تركه‌اي قيمت مناسب تري دارند وكيفيت صداي پايين تري هم دارند.

هر چقدر جنس چوب براي ساخت تنبك بهتر باد قيمت آن نيز گرانتر است اگر نمي‌خواهيد هزينه‌ي زيادي براي خريد تنبك بپردازيد با دقت به جنس چوب و يكنواختي و بدون ترك بودن آن ساز مورد نظرتان را با توجه به قيمت انتخاب كنيد.

در خريد تنبك خوش تراش يا خوش استيل بودن آن هم اهميت دارد. تنه تنبك اگر كمي منحني باشد بهتر است و قطر دهانه با طول نفير برابر باشد. اگر وزن ساز هم سنگين نباشد بهتر است كه وقتي آن را روي ران پا ميگذاريم باعث خستگي نشود. تنبك‌هاي ساخت شيراز معروف هستند اما توليد كنندگان ديگري نيز داراي مارك‌هاي خوب و باكيفيتي نيز هستند. در مناطق شمالي بهتر است از سازهاي شيراني و حلمي استفاده كنيد كه با سرما و رطوبت سازگاري بيشتري دارند.

براي ديدن مدل هاي تنبك اينجا كليك كنيد